Bezoekersdruk

Tegenwoordig worden veel stedelijke toeristische bestemmingen geconfronteerd met het groeiende probleem van overlast door toerisme. Met dit project werd de bezoekersdruk (ook overtoerisme genoemd) voor deze bestemmingen in kaart gebracht. Verder zijn er scenario’s ontwikkeld die schetsen hoe de bezoekersdruk zich in de toekomst kan ontwikkelen en zijn er strategieën uitgewerkt waarmee steden bezoekersdruk in goede banen kunnen leiden en hoe zij zich op de geschetste scenario’s kunnen voorbereiden.

Aanleiding

Na het afronden van zijn promotieonderzoek in 2013 over hoe inwoners toerisme in hun (eiland)gemeenschap ervaren, raakte Albert Postma al snel op de hoogte van de toenemende media-aandacht omtrent de ergernissen van stadsbewoners ten aanzien van toeristen. Dit was met name het geval bij steden zoals Venetië en Barcelona. Geïnspireerd door de bevindingen van het promotieonderzoek, besloot ETFI om verder onderzoek te doen naar het ingewikkelde probleem van bezoekersdruk in steden. In samenwerking met de Universiteit van Latvia en studenten van de opleiding International Tourism Management (ITM) voerde het lectoraat een pilotstudie uit in Riga, Berlijn en Amsterdam. Op basis van de uitkomsten is besloten onderzoek te doen in grotere Europese steden. CELTH (Centre of Expertise in Leisure, Tourism & Hospitality) leidde het onderzoek in de steden Kopenhagen, Berlijn, München, Amsterdam, Barcelona en Lissabon, waarbij de DMO’s bereid waren om samen te werken aan de uitvoering van het onderzoek. In een tweede ronde is het onderzoek herhaald in de kleinere steden Tallinn, Salzburg, Mechelen, Gent, Antwerpen, Brugge en Leuven.

Probleemoplossing

Geïnspireerd op de geschetste toekomstscenario’s werden er strategieën aangedragen om met de bezoekersdruk in steden om te gaan. Elke strategie bevatte een aantal suggesties voor concrete maatregelen waarmee stedelijke bestemmingen aan de slag kunnen om bezoekersdruk te beheersen en zich kunnen anticiperen op nieuwe ontwikkelingen op het gebied van overtoerisme.

Het projectteam bestond uit:

• CELTH: CELTH stond destijds onder leiding van Hans Dominicus, voorheen directeur van Amsterdam Marketing.
• Het onderzoek werd uitgevoerd door: Ko Koens (Breda University of Applied Sciences, BUAS) Albert Postma en in ronde 2 ook door Bernadett Papp. Zij werd voor dit onderzoek aangesteld bij het ETFI.
• Aan het onderzoek hebben ook onderzoekers van BUAS en ETFI meegedaan. Derdejaars studenten van ITM werden zonder begeleiding, maar na gedegen instructie in groepjes naar de vijf grote steden gestuurd om interviews af te nemen met bewoners.
• De resultaten zijn gepubliceerd door de UN Wereld Toerisme Organisatie (UNWTO).

Aanpak

Het onderzoek bestond uit verschillende onderdelen. Het begon met een literatuuronderzoek uitgevoerd door de twee projectleiders. Vervolgens hielden collega’s van ETFI en BUAS interviews met 10 tot 15 experts in de steden. De ITM studenten uit jaar 3 van NHL Stenden namen semigestructureerde interviews af met 25 bewoners in elke stad. Hierbij maakten zij gebruik van een door ETFI opgesteld protocol om de eenduidigheid in de werkwijze te bevorderen. Ruim 400 bewoners in elk van de steden vulden een online enquête in. Deze werd verspreid door het Deense panel-onderzoeksbureau Epinion en in ronde 2 door Toerisme Vlaanderen. Als laatste werd er tweemaal een scenarioworkshop gehouden op Schiphol met vertegenwoordigers van de DMO’s uit de steden in ronde 1 en 2.

Resultaten

Het project heeft geleid tot een indrukwekkende stroom aan presentaties en publicaties, zowel wetenschappelijk als niet-wetenschappelijk. Dit heeft ETFI en CELTH op nationaal en internationaal niveau aanzienlijke bekendheid opgeleverd. Vooral als gevolg van de samenwerking met de Wereld Toerisme Organisatie UNWTO, die de publicatie van twee rapporten onder haar hoede nam (zie referentielijst UNWTO, 2018 en UNWTO, 2019).

Een opvallend resultaat is de speciale editie van ons eigen wetenschappelijke Journal of Tourism Futures, evenals drie spin-off projecten. De eerste betrof een studie in Hamburg in samenwerking met NIT in Kiel. De tweede omvatte de tijdelijke detachering van Bernadett Papp bij de UNWTO. De derde was een gezamenlijke studie van BUAS en ETFI in opdracht van de TRAN-commissie van het Europees Parlement. Elk van deze studies kreeg een eigen reeks aan publicaties. Het artikel dat Ko Koens, Albert Postma en Bernadett Papp in 2018 in het tijdschrift Sustainability publiceerden behoort tot de eerste en één van de meest geciteerde wetenschappelijke artikelen over dit onderwerp (per maart 2024 871 citaties).

De reputatie die het ETFI door dit project heeft opgebouwd heeft geleid tot intensievere samenwerking met de UNWTO, en met partijen zoals CityDNA (City Destination Alliance, voorheen European Cities Marketing), ETOA (Europese vereniging van touroperators), de World Tourism and Travel Council, de European Travel Commission en de Travel Foundation. Een chronologische lijst met onze resultaten staat hieronder vermeld.

Dit onderzoeksproject heeft gelopen van november 2014 tot mei 2019